آزمایش سنجش تراکم استخوان، اسکن DXA یا DEXA نام دارد. این آزمایش با اسکن استخوان تفاوت دارد. در آزمایش سنجش تراکم استخوان از مقدار کمی اشعه ایکس برای اندازهگیری میزان مواد معدنی موجود در استخوان‌های پایین کمر، مفصل ران یا ساعد دست‌ها استفاده میشود. این آزمایش به شناسایی افرادی که در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند کمک میکند. به عبارت دیگر، از آزمایشهای سنجش تراکم استخوان برای شناسایی افرادی که در معرض خطر شکستگی استخوانها قرار دارند استفاده میشود. پزشک شما می‌تواند با استفاده از نتایج این آزمایش به شما کمک کند تا سلامت استخوان‌هایتان را حفظ کنید و همچنین در صورت نیاز داروهای مناسب را به شما توصیه کند.
آزمایش سنجش تراکم استخوان چیست؟
از سنجش تراکم استخوان برای اندازهگیری میزان مواد معدنی موجود در استخوان و تراکم آن استفاده میشود. این آزمایش را میتوان با استفاده از عکسهای رادیولوژی، جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی مضاعف (دگزا)، یا نوعی سیتی اسکن مخصوص که در آن از نرمافزار رایانهای برای تعیین تراکم استخوان مفصل ران یا ستون فقرات استفاده میشود انجام داد. به دلایل مختلفی، جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی مضاعف به عنوان «استاندارد طلایی» یا دقیقترین نوع آزمایش شناخته میشود.
این آزمایش، کاهش جرم استخوان را به متخصص نشان میدهد. این حالت، عارضه‌ای است که در آن استخوانها شکننده‌تر از حد طبیعی شده و راحت‌تر شکسته می‌شوند.
مشاوره و راهنمایی
با تیمی از متخصصان ویژه در زمینه بیومکانیک، متعهد هستیم که به ورزشکاران، مربیان و علاقه مندان به ورزش در درک و بهبود عملکرد ورزشی انها از طریق لنز تحلیلی علمی کمک کنیم.
فرم درخواست مشاوره رایگان
فرم درخواست مشاوره رایگان
از آزمایش سنجش تراکم استخوان در اصل برای تشخیص استئوپنی و پوکی استخوان استفاده میشود. همچنین از آن برای تعیین میزان احتمال خطر شکستگی‌ها در آینده استفاده میشود. در این آزمایش عموماً تراکم استخوان‌های ستون فقرات، ساعد دست و مفصل ران سنجیده میشود. در آزمایشهای انجام شده با دستگاه‌های قابل حمل (پرتابل) از استخوان‌های رادیوس (یکی از دو استخوان ساعد دست)، مچ دست، انگشتان دست یا پاشنه برای سنجش تراکم استفاده میشود، که البته به اندازه آزمایش با دستگاه‌های ثابت دقیق نیستند چراکه در آن‌ها تنها یک استخوان آزمایش میشود.
عکسهای رادیولوژی استاندارد میتوانند استخوان‌های ضعیف را نشان دهند. اما تا موقعی که ضعف استخوان در عکسهای رادیولوژی استاندارد قابل مشاهده باشد، بیماری آنقدر پیشرفت کرده که دیگر قابل درمان نیست. آزمایش تراکم سنجی استخوان می‌تواند کاهش تراکم و استحکام استخوان را در مراحل بسیار ابتدایی‌تر شناسایی کند.
چرا ممکن است به آزمایش سنجش تراکم استخوان نیاز داشته باشم؟
سنجش تراکم استخوان عمدتاً برای بررسی وجود پوکی استخوان (ضعیف و نازک شدن استخوانها) و استئوپنی (کاهش جرم استخوانها) انجام میشود تا اینکه بتوان این مشکلات را در اسرع وقت درمان کرد. درمان زود هنگام به جلوگیری از شکستگی استخوانها کمک میکند. اغلب، عوارض جانبی شکستگیهای استخوان ناشی از پوکی استخوان، خصوصاً در سالخوردگان، بسیار شدید است. هرچه پوکی استخوان زودتر تشخیص داده شود، زودتر میتوان با شروع درمان وضعیت بیمار را بهبود داد یا از بدتر شدن آن جلوگیری کرد.
آزمایش سنجش تراکم استخوان معمولاً به این دلایل انجام میشود:
- تأیید تشخیص پوکی استخوان در صورتی که قبلاً دچار یک شکستگی استخوان شده باشید
- پیش‌بینی احتمال شکستگی استخوان شما در آینده
- تعیین میزان تحلیل استخوان
- بررسی اینکه آیا درمان جواب میدهد یا خیر
عوامل خطرزای متعددی برای پوکی استخوان وجود دارد که هر کدام میتوانند دلیلی برای نیاز به آزمایش سنجش تراکم استخوان باشند. بعضی از عوامل خطرزای پوکی استخوان عبارتند از:
- زنان یائسه‌ای که استروژن مصرف نمی‌کنند
- افزایش سن: زنان بالای 65 و مردان بالای 70
- سیگار کشیدن
- نژاد
- سابقه خانودگی شکستگی استخوان لگن یا پوکی استخوان
- استفاده طولانی مدت از استروئیدها یا برخی داورهای دیگر
- بعضی از بیماری‌ها از جمله روماتیسم مفصلی، دیابت نوع 1، بیماری‌های کبدی، بیماری‌های کلیوی، پرکاری تیروئید، ناهنجاری‌های التهابی روده یا هيپرپاراتيروئيديسم
- پایین بودن شاخص جرم بدنی
محل‌هایی که از آن‌ها سنجش تراکم استخوان به عمل می‌آید
آزمایش سنجش تراکم استخوان معمولاً روی استخوان‌هایی انجام میشود که بیش از همه احتمال دارد به دلیل پوکی استخوان بشکنند، مانند:
- استخوان‌های پایین ستون فقرات (مهره‌های کمری)
- گردن باریک استخوان ران (فمور)، که نزدیک به مفصل ران قرار دارد
- استخوانها ساعد دست
چگونگی آمادگی برای آزمایش سنجش تراکم استخوان
- پزشک این آزمایش را برایتان توضیح داده و از شما می‌خواهد هر سؤالی که دارید را مطرح کنید.
- از شما خواسته میشود تا با امضای یک فرم رضایتنامه با انجام این آزمایش موافقت کنید. فرم را به دقت بخوانید و اگر موردی را متوجه نشدید آن را سؤال کنید.
- در کل، برای آمادگی به هیچ اقدامی، مثل نخوردن غذا یا دارو، نیاز نیست. البته، ممکن است از شما خواسته شود که 24 تا 48 ساعت قبل از آزمایش مصرف مکمل‌های کلسیم را متوقف کنید.
- اگر باردار هستید یا فکر میکنید که باردارید، موضوع را به تکنسین آزمایشگاه اطلاع بدهید.
- بسته به وضعیت پزشکیتان، ممکن است پزشک شما در مورد بایدها و نبایدهای قبل از آزمایش دستورالعمل‌های دیگری هم به شما بدهد.
روند انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان
این آزمایش ممکن است به صورت سرپایی یا در طول اقامتتان در بیمارستان انجام شود. نحوه دقیق انجام آزمایش به عارضه شما و روش کار پزشکتان بستگی دارد.
به طور کلی، این آزمایش طبق فرایند زیر انجام میشود:
- ممکن است نیازی به درآوردن لباستان نباشد، اما از شما خواسته میشود تا تمامی اشیاء فلزی مثل سگک کمربند، زیپ‌‌ها، سکه‌ها، کلیدها، جواهرات، تجهیزات دندانی و عینک را تن خارج کنید. همچنین، ممکن است برای اینکه دکمه، زیپ یا قلاب‌های لباس‌ها آزمایش را مختل نکنند به شما یک گان بیمارستانی داده شود تا آن را به جای لباس‌هایتان بپوشید.
- به پشت روی یک تخت رادیولوژی دراز می‌کشید. پاهایتان روی جعبه‌ای با روکش نرم قرار خواهند گرفت که کمک میکند تا لگن و پایین کمرتان به سطح تخت بچسبد.
- در زیر تخت، یک تولید کننده (ژنراتور) فوتون به آرامی از زیر بدنتان عبور میکند، و در همان حال، به موازات تولید کننده فوتون زیری، یک دوربین آشکار کننده اشعه ایکس هم از بالای تخت عبور میکند. این دو، با کمک هم تصاویری از ستون فقرات کمری (پایین کمر) و استخوان‌های لگن تولید می‌کنند که در صفحه نمایش یک رایانه نمایش داده می‌شوند. برای اینکه عکسهای بسیار شفافی تهیه شود از شما خواسته میشود تا کاملاً بی‌حرکت شوید و ممکن است که نیاز باشد برای مدت کوتاهی نفستان را هم حبس کنید.
- بسته به خواست پزشکتان، ممکن است از رادیوس، که استخوانی در ساعد دست است، یا پاشنه آزمایش به عمل آید. در اینجا، رایانه برای تعیین میزان مواد معدنی استخوان مقدار فوتون‌های جذب نشده توسط استخوانها را محاسبه میکند. سپس پزشک تراکم معدنی استخوان را محاسبه میکند.
اسکن کلاً در حدود 30 دقیقه طول می‌کشد. یک دستگاه اسکن قابل حمل که فقط ساعد، انگستان یا مچ دست و یا پاشنه را چک میکند ظرف چند دقیقه نتیجه تست تراکم را نشان میدهد.
اگرچه خود آزمایش تراکم سنجی دردی ندارد، اما ممکن است حرکات اندام‌های مورد آزمایش باعث کمی ناراحتی یا درد شوند، خصوصاً اگر اخیراً تحت جراحی قرار گرفته یا آسیب دیده باشید. تکنسین اقدامات لازم برای راحتی شما را انجام خواهد داد و آزمایش را با حداکثر سرعت ممکن انجام میدهد تا هرگونه درد یا ناراحتی شما را کاهش دهد.
بعد از آزمایش سنجش تراکم استخوان
بعد از آزمایش سنجش تراکم استخوان به هیچگونه مراقبت خاصی نیاز نیست. شما می‌توانید به فعالیت‌ها و رژیم غذایی عادیتان برگردید، مگر اینکه پزشکتان دستور دیگری بدهد.
نتایج آزمایش سنجش تراکم استخوان
آزمایش سنجش تراکم استخوان تراکم معدنی استخوان (BMD) را تعیین میکند. تراکم معدنی استخوان شما با دو معیار مقایسه میشود: بزرگسالان جوان سالم (نمره T شما) و بزرگسالان هم سن شما (نمره Z شما).
ابتدا، تراکم معدنی استخوان شما با نتایج تراکم معدنی استخوان بزرگسالان 25 تا 30 ساله سالم هم جنس و هم نژادتان مقایسه میشود. در اینجا، انحراف معیار تفاوت بین نمره تراکم معدنی استخوان شما و نمره بزرگسالان جوان سالم است. این نتیجه، نمره T شما است. مثبت بودن نمره T نشان دهنده این است که استخوان از حد طبیعی محکم‌تر است؛ منفی بودن نمره T نشان دهنده ضعیف‌تر بودن استخوان از حد طبیعی است.
بنا به نظر سازمان جهانی بهداشت، پوکی استخوان برمبنای سطوح تراکم استخوان زیر تعیین میشود:
- نمره T در حد 1 انحراف معیارِ (1+ یا 1-) میانگین بزرگسالان جوان نشان دهنده طبیعی بودن تراکم استخوان است.
- نمره T معادل 1 تا 5/2 انحراف معیار زیر میانگین بزرگسالان جوان (1- تا 5/2- انحراف معیار) نشان دهنده پایین بودن جرم استخوان است.
- نمره T معادل 5/2 انحراف معیار یا بیشتر زیر میانگین بزرگسالان جوان (بالاتر از 5/2- انحراف معیار) نشان دهنده وجود پوکی استخوان است.
در کل، با اضافه شدن هر انحراف معیار زیر حد نرمال خطر شکستگی استخوان دو برابر میشود. بنابراین، شخصی با تراکم معدنی استخوان معادل 1 انحراف معیار زیر نرمال (نمره T معادل 1-) دو برابر شخصی با تراکم معدنی استخوان نرمال در معرض خطر شکستگی استخوان قرار دارد. وقتی این اطلاعات به دست آمد، اشخاص دارای ریسک بالای شکستگی استخوان را میتوان با هدف جلوگیری از شکستگیهای آینده درمان کرد. پوکی استخوان شدید عبارت است از اینکه فرد تراکم استخوانی با بیش از 5/2 انحراف معیار زیر میانگین بزرگسالان جوان داشته و در گذشته یک یا چند بار دچار شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان شده باشد.
در مرحله دوم، تراکم معدنی شما با یک معیار هم سنتان مقایسه میشود. به این، نمره Z شما گفته میشود. نمره Z هم به روشی مشابه نمره T محاسبه میشود، با این تفاوت که مقایسه‌ها با شخصی با همان سن، جنسیت، نژاد، قد و وزن شما انجام میشود.
ممکن است پزشک علاوه بر آزمایش سنجش تراکم استخوان انواع دیگری از آزمایشها مثل آزمایشهای خون را تجویز کند که با استفاده از آن‌ها میتوان وجود بیماری‌های کلیوی را بررسی کرده و یا عملکرد غده پاراتیروئید، تأثیر درمان با کورتیزون یا سطح مواد معدنی مرتبط با استحکام استخوانها مانند کلسیم را ارزیابی نمود.
ریسک‌های آزمایش سنجش تراکم استخوان
در آزمایش سنجش تراکم استخوان از دوز پایینی از اشعه استفاده میشود. شما می‌توانید از پزشکتان درمورد مقدار اشعه مورد استفاده در طول آزمایش و ریسک‌های مرتبط با وضعیت سلامتتان سؤال کنید. بد نیست سوابق دفعاتی که در معرض تابش اشعه قرار گرفته‌اید، مثل سیتی‌اسکن‌ها و انوع دیگر آزمایشهای اشعه ایکس، را داشته باشید تا بتوانید آن‌ها را به پزشکتان انتقال دهید. خطرات احتمالی ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعه بیشتر به مجموع دفعات آزمایشها یا درمان‌های انجام شده با اشعه ایکس در یک دوره طولانی مربوط میشود.
اگر باردار هستید یا گمان میکنید که باردار باشید، موضوع را به پزشکتان اطلاع دهید. قرار گرفتن در معرض تابش اشعه در طول بارداری می‌تواند منجر به نقایص مادرزادی شود.
بسته به عارضه به خصوصی که دارید، ممکن است ریسک‌های دیگری هم وجود داشته باشد. حتماً قبل از انجام آزمایش هرگونه دغدغه‌ای که دارید را با پزشکتان در میان بگذارید.
عوامل یا عارضه‌های خاصی وجود دارد که میتوانند یک آزمایش سنجش تراکم استخوان را مختل کنند، از جمله:
- جواهرات فلزی یا سایر اشیاء فلزی نصب شده در جراحی‌های گذشته مانند تعویض مفصل ران یا جراحی ستون فقرات
- پیرسینگ‌ها
- انجام یک رادیوگرافی باریم طی 10 تا 14 روز مانده به آزمایش
- اسکلروز آرتریتیک کلسیفیته مهره‌های خلفی
- آنوریسم آئورت شکمی کلسیفیته
- شکستگیهای الیتام یافته استخوانها
- گیره‌های فلزی مربوط به جراحی معده‌ای که قبلاً انجام شده
مشاوره و راهنمایی
با تیمی از متخصصان ویژه در زمینه بیومکانیک، متعهد هستیم که به ورزشکاران، مربیان و علاقه مندان به ورزش در درک و بهبود عملکرد ورزشی انها از طریق لنز تحلیلی علمی کمک کنیم.
فرم درخواست مشاوره رایگان
پرسش‌های متداول
آزمایش سنجش تراکم استخوان چقدر طول می‌کشد؟
معمولاً، این آزمایش 15 تا 20 دقیقه طول می‌کشد.
چه موقع باید اولین آزمایش سنجش تراکم استخوان خود را انجام بدهم؟
زمان اولین آزمایش سنجش تراکم استخوان شما را میبایست پزشکتان مشخص کند. بعضی از داروها و عارضهها میتوانند بر زمان اولین آزمایش سنجش تراکم استخوان شما تأثیر بگذارند. اگر شما یک زن 65 ساله یا مسنتر و یا یک مرد 70 ساله یا مسنتر هستید باید آزمایش سنجش تراکم استخوان انجام دهید. زنان یائسه زیر 65 سال دارای عوامل خطرزا، مردان 50 تا 69 سال دارای عوامل خطرزا و هر کسی که به یک شکستگی استئوپروتيك دچار شده است میبایست برای انجام این آزمایش اقدام کنند. شکستگی استئوپروتيك یک شکستگی ناشی از ضربات کوچک است که هنگام افتادن از حالت نشسته یا ایستاده رخ میدهد و عموماً مفصل ران، ستون فقرات یا ساعد دست را درگیر میکند.
چه موقع باید آزمایش پیگیری سنجش تراکم استخوان خود را انجام بدهم؟
آزمایش پیگری سنجش تراکم استخوان اغلب دو سال بعد انجام میشود. البته، اگر عارضه خاصی دارید یا داروی به خصوصی مصرف میکنید، ممکن است پزشکتان انجام آزمایشهای متعددتری را توصیه کند. آزمایش پیگیری میبایست در همان مرکز و روی همان دستگاه آزمایش اولیه انجام شود. نتیجه آزمایش پیگری با آزمایش اولیه مقایسه میشود تا پزشک ببیند که چه تغییراتی رخ داده است.
باید از شرکت بیمه کنندهتان بپرسید که سالانه تا چه تعداد از این آزمایشها را پوشش میدهد.
چقدر در معرض تابش اشعه قرار میگیرم؟
مقدار اشعهای که در این آزمایش به شما تابیده میشود معادل با مقدار تابش زمینهای است که ظرف یک تا دو روز در زندگی عادیتان دریافت میکنید. این مقدار کمتر از تابشی است که در طول پرواز از ساحل شرقی آمریکا به ساحل غربی آن دریافت میکنید و حدود یک دهم تابش دریافت شده از یک عکس رادیولوژی است. اگر باردار هستید از انجام این آزمایش خودداری کنید.
