بدشکلی یا سندرم زانوی ضربدری که در اصطلاح پزشکی ژنووالگوم نیز گفته می‌شود، به عدم هم‌ترازی دور زانو گفته می‌شود. زانوی ضربدری در تمام گروه‌های سنی مشاهده می‌شود و اگر درمان نشود، به زانو درد و فرسایش مفصل می‌انجامد. اصلاح بدشکلی زانوی ضربدری مکانیک زانو و قابلیت راه رفتن را بهبود می‌دهد، درد را کاهش می‌دهد و از پیشرفت سریع آسیب‌های زانو جلوگیری می‌کند.
زانوی ضربدری چیست؟
بیمارانی که دچار بدشکلی زانوی ضربدری هستند، زانوهای‌شان رو به داخل چرخیده است و حتی وقتی می‌ایستند و مچ پاها را از هم دور نگه می‌دارند، زانوهای‌شان با هم تماس دارد. این وضعیت نیروی شدیدی را به بخش خارجی زانو وارد می‌کند و به مرور زمان به درد و آسیب‌دیدگی زانو دامن می‌زند.
زانوی ضربدری معمولاً دوطرفه است و در هر دو پا مشاهده می‌شود، هر چند در بعضی موارد فقط یک زانو را درگیر می‌کند.
مشاوره و راهنمایی
با تیمی از متخصصان ویژه در زمینه بیومکانیک، متعهد هستیم که به ورزشکاران، مربیان و علاقه مندان به ورزش در درک و بهبود عملکرد ورزشی انها از طریق لنز تحلیلی علمی کمک کنیم.
فرم درخواست مشاوره رایگان
فرم درخواست مشاوره رایگان
آیا ضربدری بودن زانوها عادی است؟
ضربدری بودن موقتی زانوها بخشی از مرحله رشد استاندارد اکثر کودکان است و معمولاً با بزرگتر شدن کودک اصلاح می‌شود. اما اگر زانوی ضربدری پس از شش سالگی نیز وجود داشته باشد، بدشکلی شدید شود یا یک پا را بیشتر از پای دیگر درگیر کرده باشد، احتمالاً فرد به سندرم زانوی ضربدری مبتلا است.
تغییرات زاویه‌ای پا در طول دوران رشد اکثر کودکان مشاهده می‌شود. پای کودکان معمولاً تا سن 12 ـ 18 ماهگی که شروع به راه رفتن می‌کنند، پرانتزی است. چرخش رو به داخل پاها و در نتیجه ضربدری شدن زانوها معمولاً تا سن 2 یا 3 سالگی شروع شده است. پاهای کودک در طول مراحل عادی رشد تا سن 7 یا 8 سالگی صاف می‌شود.
چنانچه بدشکلی زانوی ضربدری از الگوهای رشد عادی تبعیت نکند، می‌توان احتمال داد که این بدشکلی پیامد ابتلا به بیماری، عفونت یا عارضه‌های دیگر است. اگر زاویه پاها از مفصل ران تا پایین پا در محدوده عادی قرار نگیرد، بدشکلی به مرور زمان بیشتر شود یا فقط در یک سمت بدن مشاهده شود، احتمال دارد که فرد به گونه جدی‌تری از زانوی ضربدری مبتلا باشد و لازم است که توسط متخصص ارتوپد معاینه شود. ممکن است عمل جراحی برای اصلاح زانوی ضربدری ضروری باشد.
علل زانوی ضربدری
زانوی ضربدری گاهی اوقات پیامد ابتلا به یک بیماری رشدی یا مادرزادی است و گاهی نیز به علت عفونت یا آسیب‌دیدگی زانو حین سانحه ایجاد می‌شود. از شایع‌ترین علل زانوی ضربدری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری متابولیک؛
- نارسایی کلیه؛
- آسیب‌دیدگی جسمی؛
- آرتریت، به ویژه آرتریت زانو؛
- عفونت استخوان (استئومیلیت)؛
- راشیتیسم: بیماری استخوانی ناشی از کبود ویتامین دی؛
- عارضه‌های مادرزادی؛
- آسیب دیدن صفحات رشد؛
- تومورهای استخوانی خوش‌خیم و
- شکستگی‌هایی که خوب جوش نخورده است.
چاقی یا اضافه وزن فشار بسیار شدیدی را به زانوها وارد می‌کند و به عارضه زانوی ضربدری دامن می‌زند.
علائم زانوی ضربدری
واضح‌ترین علامت زانوی ضربدری این است که وقتی مچ پاها از هم دور است، زانوها با هم تماس دارد. از دیگر علائم این بدشکلی می‌توان به درد اشاره کرد، درد غالباً پیامد روش راه رفتن خاصی است که بیمار به دلیل ضربدری بودن زانوهایش اختیار کرده است.
دیگر علائم زانوی ضربدری به شرح زیر است:
- درد زانو یا مفصل ران؛
- درد مچ پا؛
- دور بودن مچ پاها از هم در حالتی که فرد ایستاده و زانوهایش با هم در تماس است؛
- مفصل‌های خشک یا دردناک؛
- لنگ زدن هنگام راه رفتن؛
- کاهش دامنه حرکتی مفصل‌های ران؛
- دشواری در راه رفتن یا دویدن؛
- ناپایداری زانو؛
- آرتریت پیشرونده زانو در بزرگسالان و
- ناراضی بودن بیمار یا والدین وی از ظاهر پاها.
ممکن است فرد به علت ابتلا به عارضه‌ای زمینه‌ای که موجب ضربدری شدن زانوها شده است، دچار علائم دیگری نیز باشد. یک یا هر دو زانوی بیماران مبتلا به زانوی ضربدری در تمام گروه‌های سنی بار بسیار زیادی را تحمل می‌کند. وارد شدن این نیروی شدید موجب درد، بیشتر شدن بدشکلی استخوان، ناپایداری زانو و فرسایش پیشرونده مفصل زانو می‌شود. این نیروی شدید در بیماران بزرگسالی که سال‌ها بدشکلی زانوی ضربدری را داشته‌اند، غالباً روی سمت خارجی زانو وارد می‌شود و بخش داخلی زانو ـ رباط جانبی داخلی (MCL) را تحت کشش قرار می‌دهد. تحمل این نیروها درد، ناپایداری زانو و آرتریت را در پی دارد.
تشخیص زانوی ضربدری
ارتوپد پرونده پزشکی بیمار، عارضه‌های فعلی، وضعیت سلامتی عمومی وی و سابقه بدشکلی در خانواده‌اش را بررسی می‌کند. همچنین پزشک معاینه بالینی پاها را انجام می‌دهد و روش راه رفتن بیمار را ارزیابی می‌کند. عکسبرداری از هم‌ترازی اندام‌ها در حالت ایستاده یا EOS تشخیص زانوی ضربدری را تایید می‌کند. در این عکس رادیولوژی از پا تا مفصل ران و مچ پای بیمار مشخص است و به این ترتیب پزشک می‌تواند محل دقیق بدشکلی و محور مکانیکی آن را پیدا کند.
درمان زانوی ضربدری
بستن بریس یا زانوبند
موارد خفیف زانوی ضربدری کودکان یا نوجوانان را می‌توان با بستن بریس اصلاح کرد و موقعیت زانو را تغییر داد. همچنین زانوبند کمک می‌کند که زانو در موقعیت درست رشد کند. اگر بستن زانوبند نتیجه نداشته باشد یا بیمار در زمان تشخیص زانوی ضربدری بزرگسال باشد، استئوتومی برای اصلاح هم‌ترازی زانو و جلوگیری از نیاز به انجام جراحی تعویض زانو یا به تأخیر انداختن عمل انجام می‌شود. اگر زانوی ضربدری پیامد ابتلا به عفونت یا بیماری زمینه‌ای باشد، پیش از اصلاح ارتوپدی باید این بیماری را درمان کرد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی درمانی فوق‌العاده برای اصلاح زانوی ضربدری کودکان به شمار می‌آید. فیزیوتراپی ستون فقرات بیماران کوچکتری را که در حال پشت سر گذاشتن مراحل رشد هستند، هم‌تراز نگه می‌دارد و به شکل‌گیری وضعیت اندامی خوب و سالم کمک می‌کند. همچنین فیزیوتراپی درد کودکانی را که به علت ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای دچار بدشکلی زانوی ضربدری شده‌اند، کاهش می‌دهد و موجب افزایش توانایی حرکتی و هم‌ترازی ستون فقرات‌شان می‌شود.
بسیاری از عامل‌های دامن زننده به زانوی ضربدری را می‌توان از طریق فیزیوتراپی مدیریت کرد. به علاوه فیزیوتراپی رویکردی برای بهبود سلامتی کل بدن است که تغذیه صحیح، ورزش و تغییرات سبک زندگی را به بیمار آموزش می‌دهد. این درمان طبیعی، غیرتهاجمی و ملایم بهترین شانس کودکان برای رهایی از بدشکلی زانوی ضربدری است.
هیچ‌گاه برای شروع درمان فیزیوتراپی کودکان زود نیست. بسیاری از بیمارانی که فیزیوتراپی را در سن پایین شروع می‌کنند، به بزرگسالانی فعال و سالم تبدیل می‌شوند که به خوبی می‌دانند بدن‌شان هنگام ارائه عملکرد بهینه باید چه وضعیتی داشته باشد.
مشاوره و راهنمایی
با تیمی از متخصصان ویژه در زمینه بیومکانیک، متعهد هستیم که به ورزشکاران، مربیان و علاقه مندان به ورزش در درک و بهبود عملکرد ورزشی انها از طریق لنز تحلیلی علمی کمک کنیم.
فرم درخواست مشاوره رایگان
جراحی
اگر بدشکلی زانوی ضربدری به تدریج اصلاح نشود، جراحی توصیه می‌شود. جراحی در کودکان در حال رشد از طریق ایجاد برشی بسیار کوچک و با هدف هدایت رشد انجام می‌شود تا استخوان به تدریج به صورت صاف رشد کند.
چنانچه بدشکی شدید باشد و رشد استخوان‌بندی بیمار نوجوان و بزرگسال متوقف شده باشد، عمل استئوتومی برای صاف کردن پا ضرورت می‌یابد جراح استخوان را در عمل استئوتومی می‌برد و دوباره صاف می‌کند. عکسبرداری رادیوگرافی یا EOS برای تعیین محل و شدت بدشکلی انجام می‌شود. در موارد شدید لازم است که استخوان ران (فمور) نیز درمان شود. گاهی اوقات نیز لازم است که هم استخوان ران و هم استخوان تیبیا (درشت‌نی) درمان شود. اگر بدشکلی متوسط باشد، استئوتومی به منظور تثبیت با فیکساتور داخلی و کار گذاشتن پلاک یا میله انجام می‌شود. چنانچه بی‌نظمی شدیدتر باشد، جراح فیکساتور خارجی را نیز برای اصلاح تدریجی وضعیت پا جای‌گذاری می‌کند. پین‌های فیکساتور خارجی در استخوان قرار داده می‌شود و از بدن بیرون می‌زند تا به ساختار پایدار کننده خارجی متصل شود. پین‌ها پس از صاف شدن استخوان بیرون آورده می‌شود.
فیزیوتراپی بخش مهمی از درمان زانوی ضربدری، به ویژه پس از انجام جراحی است.
