فتق دیسک زمانی رخ می‌دهد که ماده ژلاتینی واقع در مرکز دیسک از ترک‌های ایجاد شده در دیواره سخت بیرونی دیسک بیرون بزند، این وضعیت مانند حالتی است که ژله قرار گرفته در مغز دونات با فشار از دونات بیرون می‌زند. چنانچه ماده دیسک به عصب نخاعی مجاور فشار بیاورد یا آن را لمس کند، بیمار دچار درد کمر یا پا، بی‌حسی یا گزگز می‌شود. درمان فتق دیسک با استراحت، مصرف مسکن، تزریق و فیزیوتراپی آغاز می‌شود. اکثر بیماران ظرف شش هفته بهبود می‌یابند و فعالیت معمول خود را از سرمی‌گیرند. اما اگر علائم برطرف نشود، جراحی توصیه می‌شود.
آناتومی دیسک
ستون فقرات از 24 استخوان متحرک به نام مهره تشکیل می‌شود. مهره‌های کمری ستون فقرات بخش اعظم وزن بدن را تحمل می‌کنند. 5 مهره کمری وجود دارد که از L1 تا L5 نام‌گذاری می‌شود. دیسک‌های محافظ بین مهره‌ها قرار می‌گیرند و آنها را از هم جدا می‌کنند؛ دیسک‌های بین‌مهره‌ای مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند و از ساییده شدن مهره‌ها روی هم جلوگیری می‌کنند. حلقه بیرونی دیسک آنولوس گفته می‌شود. آنولوس دارای نوارهای فیبری است که جسم مهره‌ها را به هم متصل می‌کند. هر دیسک مرکز ژلاتینی مانندی به نام نوکلئوس دارد. یک جفت عصب نخاعی در هر سطح دیسک از نخاع خارج می‌شود و به سمت بخش‌های مختلف بدن انشعاب پیدا می‌کند. نخاع و عصب‌های نخاعی مانند “تلفن” عمل می‌کنند و پیام‌ها و تکانه‌ها را برای تقویت حواس و کنترل حرکات بین مغز و بدن مبادله می‌کنند.
مشاوره و راهنمایی
با تیمی از متخصصان ویژه در زمینه بیومکانیک، متعهد هستیم که به ورزشکاران، مربیان و علاقه مندان به ورزش در درک و بهبود عملکرد ورزشی انها از طریق لنز تحلیلی علمی کمک کنیم.
فرم درخواست مشاوره رایگان
فرم درخواست مشاوره رایگانفتق دیسک کمر چیست؟
فتق دیسک زمانی ایجاد می‌شود که مرکز ژلاتینی مانند دیسک (نوکلئوس) از ترک‌های دیواره سخت دیسک (آنولوس) بیرون بزند. ماده ژلاتینی عصب‌های نخاعی را تحریک می‌کند و حالتی مانند سوزش و تحریک ناشی از تماس با مواد شیمیایی را به وجود می‌آورد. التهاب عصب‌های نخاعی به درد دامن می‌زند و فشار فتق دیسک موجب ورم می‌شود. بیرون زدگی دیسک به مرور زمان کوچک می‌شود و درد نسبتاً یا کاملاً تسکین می‌یابد. چنانچه قرار باشد کمردرد و یا پا درد ناشی از بیرون‌زدگی دیسک برطرف شود، این اتفاق در اکثر موارد ظرف 6 هفته رخ می‌دهد.
اصطلاحات مختلفی برای توصیف فتق دیسک به کار برده می‌شود. برجستگی یا بیرون‌زدگی زمانی رخ می‌دهد که آنولوس دیسک آسیبی ندیده باشد، اما برجستگی ایجاد شده به عصب‌ها فشار بیاورد. فتق دیسک واقعی که پارگی یا سرخوردگی دیسک نیز گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که آنولوس دیسک ترک بردارد یا پاره شود و در نتیجه ماده ژلاتینی وسط دیسک از ترک یا پارگی ایجاد شده بیرون بزند. فتق گاهی اوقات آن‌قدر شدید است که جسم آزاد به وجود می‌آید، یعنی این که یک تکه کاملاً از دیسک، جدا و وارد کانال نخاعی می‌شود.
اکثر فتق‌های دیسک در مهره‌های کمری و در محلی ایجاد می‌شود که عصب‌های نخاعی از فضای بین مهره‌های کمری خارج می‌شوند و سپس به هم ملحق می‌شوند تا عصب سیاتیک کشیده شده در امتداد پا را تشکیل بدهند.
علت بیرون زدگی دیسک کمر
دیسک به دلیل آسیب‌دیدگی و بلند کردن اشیاء به روش نامناسب برجسته می‌شود یا فتق پیدا می‌کند، همچنین فتق دیسک می‌تواند عارضه‌ای مزمن باشد یا ناگهان رخ بدهد. سن نقش مهمی در ایجاد دیسک دارد. هر چه سن بالاتر می‌رود، دیسک خشک‌تر و سخت‌تر می‌شود. دیواره بیرونی سخت فیبری دیسک نیز ضعیف می‌شود. هسته مرکزی ژلاتینی دیسک نیز برجسته می‌شود و از پارگی یا ترک ایجاد شده در دیواره دیسک بیرون می‌زند، زمانی که ماده بیرون زده دیسک با عصب تماس پیدا کند، درد شروع می‌شود. ژنتیک، سیگار کشیدن و بعضی فعالیت‌های شغلی و تفریحی تحلیل رفتن دیسک را شتاب می‌دهد و به فتق دیسک زودرس دامن می‌زند.
افراد مستعد ابتلا به دیسک کمر
فتق دیسک شایع‌ترین عارضه در افراد 30 ـ 50 سال است، افراد میانسال و سالمندی که فعالیت‌های بدنی سنگین دارند، اندکی بیشتر مستعد ابتلا به فتق دیسک کمر هستند.
فتق دیسک کمر یکی از شایع‌ترین علل کمردرد همراه با پا درد است و درصد شیوع آن 15 برابر فتق دیسک گردن است. 8 درصد موارد فتق دیسک در ناحیه گردنی ستون فقرات و فقط 1 ـ 2 درصد در ناحیه صدری (بخش فوقانی تا میانی ستون فقرات) رخ می‌دهد.
علائم فتق دیسک
علائم فتق دیسک به محل فتق و واکنش بیمار به درد بستگی دارد. برخی بیمارانی که دچار فتق دیسک کمر می‌شوند، دردی را حس می‌کنند که از کمر رو به پایین در یک یا هر دو پا و گاهی اوقات در پایین پاها منتشر می‌شود به این درد اصطلاحاً درد سیاتیک گفته می‌شود. برخی بیماران دردی شبیه به شوک الکتریکی را احساس می‌کنند که همیشه، هنگام ایستادن، راه رفتن یا نشستن شدید است. فعالیت‌هایی مانند خم شدن، بلند کردن اشیاء، چرخیدن و نشستن درد را افزایش می‌دهد. صاف دراز کشیدن به پشت با زانوهای خمیده راحت‌ترین حالت است، چون در این حالت فشار رو به پایین از روی دیسک برداشته می‌شود.
درد گاهی اوقات با بی‌حسی و گزگز در پا یا پایین پا همراه است. همچنین بیماران از گرفتگی و انقباض عضلات کمر یا پا رنج می‌برند.
همچنین علاوه بر درد علائم دیگری مانند ضعف عضلات پا یا از دست دادن رفلکس‌های زانو یا مچ پا نیز بروز می‌یابد. موارد شدید فتق دیسک با افتادگی پا (پایین افتادن پا هنگام راه رفتن) یا از دست دادن کنترل روده بزرگ یا مثانه همراه است. چنانچه دچار ضعف شدید پا یا دشواری در کنترل عملکرد مثانه یا روده شدید، به سرعت به اورژانس مراجعه کنید.
تشخیص دیسک کمر
اولین باری که دچار درد شدید، با پزشک مشورت کنید. متخصص پرونده پزشکی‌تان را به دقت بررسی می‌کند و می‌خواهد که علائم، سابقه آسیب‌دیدگی یا ابتلا به بیماری‌ها و عادت‌های سبک زندگی‌تان را توضیح بدهید تا علل بروز درد را تعیین کند. سپس پزشک معاینه بالینی انجام می‌دهد تا منشأ درد را تشخیص بدهد و سپس دستور انجام آزمایش‌هایی را برای تشخیص بی‌حسی یا ضعف عضلانی می‌دهد.
همچنین پزشک دستور انجام یک یا چند مورد از آزمایش‌های تصویربرداری، مانند رادیوگرافی، MRI، میلوگرافی، سی تی اسکن یا نوار عصب و عضله (EMG) را می‌دهد. بیمار با توجه به نتایج آزمایش‌های انجام داده شده برای درمان به متخصص مغز و اعصاب، متخصص ارتوپدی یا جراح مغز و اعصاب معرفی می‌شود.
MRI
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) آزمایشی غیرتهاجمی است که در آن از میدان مغناطیسی و امواج رادیوفرکانس برای تهیه تصویری دقیق از بافت‌های نرم ستون فقرات استفاده می‌شود. MRI عصب‌ها و دیسک‌ها را برخلاف رادیوگرافی به صورت کاملاً دقیق نشان می‌دهد. ممکن است MRI با تزریق ماده رنگی در جریان خون انجام شود. MRI نشان می‌دهد که کدام دیسک آسیب دیده است و آیا عصب تحت فشار قرار دارد یا خیر. همچنین MRI زائده‌های استخوانی، آبسه یا تومور نخاع را نشان می‌دهد.
میلوگرافی
میلوگرافی نوع خاصی از رادیوگرافی است که در آن ماده رنگی داخل کانال نخاعی تزریق می‌شود. سپس فلوئوروسکوپ رادیوگرافی تصاویر تشکیل شده در اثر تزریق ماده حاجب را ثبت می‌کند. ماده رنگی مورد استفاده در میلوگرافی در عکس‌های رادیوگرافی به رنگ سفید دیده می‌شود تا پزشک نخاع و کانال نخاعی را به دقت ببیند. میلوگرام نشان می‌دهد که آیا عصب به دلیل فتق دیسک، زائده استخوانی، آبسه و تومور نخاع تحت فشار قرار دارد یا خیر. ممکن است سی تی اسکن پس از میلوگرافی انجام شود.
سی تی اسکن
توموگرافی رایانه‌ای (سی تی اسکن) آزمایشی غیرتهاجمی است که در آن از پرتو اشعه ایکس و رایانه برای تهیه تصویری دوبعدی از ستون فقرات استفاده می‌شود. ممکن است سی تی اسکن با تزریق ماده رنگی حاجب در جریان خون همراه باشد. سی تی اسکن برای تایید آسیب‌دیدگی دیسک بسیار مفید است.
تست عصب و عضله
نوار عصب و عضله (EMG) و تست هدایت عصبی (NCS) برای تشخیص فتق دیسک کاربرد دارد. تست عصب و عضله فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری می‌کند. متخصص سوزن‌های کوچکی را وارد عضلات می‌کند و نتایج روی ماشین خاصی ثبت می‌شود. تست هدایت عصبی مشابه EMG است، با این تفاوت که عملکرد عصب را در انتقال دادن سیگنال الکتریکی از یک پایانه عصبی به پایانه عصبی دیگر اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش‌ها آسیب عصبی و ضعف عضلانی را نشان می‌دهد.
عکس‌برداری
مهره‌های ستون فقرات در عکس رادیوگرافی دیده می‌شود و پزشک با توجه به عکس متوجه به هم نزدیک بودن مهره‌ها، تغییرات آرتریتی، زائده استخوانی یا شکستگی می‌شود. رادیوگرافی به تنهایی برای تشخیص دادن فتق دیسک کافی نیست.
درمان دیسک کمر
درمان غیرجراحی محافظه‌کارانه نخستین اقدام برای درمان دیسک کمر است و شامل درمان دارویی، استراحت، فیزیوتراپی، ورزش خانگی، آب درمانی، تزریق استروئید در فضای اپیدورال (ESI)، درمان دستی طب فیزیکی و مدیریت درد می‌شود. 80 درصد موارد کمر درد با بهره‌گیری از رویکرد گروهی ظرف 6 هفته بهبود می‌یابد و بیمار فعالیت روزمره‌اش را از سر می‌گیرد. اما اگر بیمار به درمان غیرجراجی واکنش نشان ندهد، پزشک انجام دادن جراحی را توصیه می‌کند.
مراقبت از خود
درد فتق دیسک در اکثر موارد ظرف یکی دو هفته کمتر می‌شود و ظرف چهار تا شش هفته کاملاً برطرف می‌شود. محدود کردن فعالیت، گرما درمانی و سرمادرمانی و مصرف داروهای بدون نسخه به بهبود فتق دیسک کمک می‌کند.
درمان دارویی
پزشک داروهای مسکن، داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)، شل کننده‌های عضلانی و داروهای استروئیدی را برای درمان فتق دیسک تجویز می‌کند.
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند آسپرین، ناپروکسن (الیو، ناپروسین)، ایبوپروفن (مورتین، نوپرین، ادویل) و سلکوکسیب (سلبرکس) برای کاهش التهاب و تسکین درد تجویز می‌شود.
- داروهای مسکن مانند استامینوفن (تایلنول) درد را تسکین می‌دهد، اما اثرات ضدالتهابی داروهای NSAIDs را ندارد. مصرف بلندمدت داروهای مسکن و NSAIDs ممکن است باعث ابتلا به زخم معده و مشکلات کلیوی و کبدی شود.
- داروهای شل کننده عضلانی مانند متاکاربامول (روباکسین)، کاریسوپرودول (سوما) و سیکلوبنزاپرین (فلکسریل) برای کنترل گرفتگی و اسپاسم عضلات تجویز می‌شود.
- داروهای استروئیدی برای کاهش ورم و التهاب عصب‌ها تجویز می‌شود. داروهای استروئیدی خوراکی مانند مدرول با دوز کاهشی برای یک دوره پنج روزه تجویز می‌شود. مزیت داروهای استروئیدی این است که درد را تقریباً به صورت آنی، ظرف 24 ساعت تسکین می‌دهد.
تزریق استروئید
تزریق استروئید تحت هدایت فلوئوروسکوپی رادیوگرافی انجام می‌شود؛ متخصص کورتیکواستروئید و داروی بی‌حسی را در فضای اپیدورال ستون فقرات تزریق می‌کند. متخصص این ترکیب دارویی را با هدف کاهش ورم و التهاب عصب‌ها در نزدیکی ناحیه دردناک تزریق می‌کند. درد 50 درصد بیماران پس از تزریق اپیدورال تسکین می‌یابد، البته این اثر موقتی است. می‌توان تزریق را برای دستیابی به اثر تسکین‌دهندگی کامل تکرار کرد. مدت زمان تسکین درد متغیر است و اثر تزریق استروئید چند هفته تا چند سال طول می‌کشد. تزریق استروئید در کنار فیزیوتراپی و برنامه ورزش‌درمانی خانگی انجام می‌شود.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی با این هدف انجام می‌شود که بیمار بتواند فعالیت‌های کامل خود را هر چه سریع‌تر از سر بگیرد و مجدداً دچار آسیب‌دیدگی نشود. متخصص فیزیوتراپی حالت اندامی مناسب و تکنیک‌های صحیح بلند کردن اشیاء و راه رفتن را به بیمار آموزش می‌دهد و روش‌ها و تمرین‌های لازم را برای تقویت عضلات کمر، پا و شکم در طرح درمان می‌گنجاند. همچنین متخصص فیزیوتراپی بیمار را تشویق می‌کند که تمرین‌های کششی را انجام بدهد و انعطاف‌پذیری پاها و ستون فقرات را افزایش دهد. حرکات تقویتی و ورزش‌درمانی مولفه‌های کلیدی درمان فیزیوتراپی هستند و باید به بخش ثابتی از برنامه ورزشی مادام‌العمر تبدیل شوند.
طب سوزنی، طب فشاری، تغذیه مناسب و تغییر رژیم غذایی، مدیتیشن و بیوفیدبک برای مدیریت درد و ارتقاء سلامت عمومی مفید است.
درمان‌های جراحی
عمل جراحی که برای درمان فتق دیسک کمر انجام می‌شود، دیسککتومی گفته می‌شود. اگر درمان‌های غیرجراحی تاثیر چندانی بر برطرف شدن علائم دیسک کمر نداشته باشد، جراحی توصیه می‌شود. همچنین در صورت بروز نشانه‌های آسیب عصبی مانند ضعف یا بی‌حسی پا نیز انجام دادن جراحی ضروری می‌شود.
- میکروسرجری دیسککتومی: جراح برشی به طول 1 ـ 2 اینچ را در بخش میانی پشت بدن ایجاد می‌کند. جراح برای آن که به دیسک آسیب دیده دسترسی پیدا کند، عضلات ستون فقرات را می‌برد و کنار می‌زند تا مهره‌ها مشخص شود. جراح بخشی از استخوان را برمی‌دارد تا دیسک و ریشه عصب مشخص شود. جراح بخشی از دیسک برجسته را که به عصب نخاعی فشار می‌آورد، با دقت با استفاده از ابزار خاص برمی‌دارد. عمل دیسککتومی حدود 80 ـ 85 درصد بیماران رضایت‌بخش است و بیماران می‌توانند فعالیت‌های معمولشان را پس از گذشت شش هفته از سر بگیرند.
- دیسککتومی کم‌تهاجمی میکروآندوسکوپی: جراح برش بسیار کوچکی را روی کمر ایجاد می‌کند. در این روش از لوله‌های کوچکی به نام دیلاتور با قطر افزایشی برای ایجاد و بزرگ کردن تونل منتهی به ستون فقرات استفاده می‌شود. جراح بخشی از استخوان را برمی‌دارد تا دیسک و ریشه عصب مشخص شود. جراح از آندوسکوپ یا میکروسکوپ برای برداشتن دیسک پاره شده استفاده می‌کند. در این روش نسبت به دیسککتومی معمولی آسیب کمتری به عضلات وارد می‌شود.
مشاوره و راهنمایی
با تیمی از متخصصان ویژه در زمینه بیومکانیک، متعهد هستیم که به ورزشکاران، مربیان و علاقه مندان به ورزش در درک و بهبود عملکرد ورزشی انها از طریق لنز تحلیلی علمی کمک کنیم.
فرم درخواست مشاوره رایگان
بهبود و پیشگیری
از هر ده نفر، هشت نفر در طول عمر خود دچار کمردرد می‌شوند و اکثر موارد کمردرد ظرف شش هفته بهبود می‌یابد. داشتن روحیه بالا و نگرش ذهنی مثبت، ورزش منظم و بازگشت سریع به محل کار مولفه‌های بسیار مهمی برای بهبود دیسک کمر به شمار می‌آیند. اگر در ابتدا نمی‌توانید کار همیشگی‌تان را انجام بدهید، بهتر است وظایف سبک یا محدودی را جایگزین فعالیت‌های معمول کنید. متخصص توصیه‌های لازم را درباره تعدیل کار و فعالیت‌های سبکی که باید برای یک دوره محدود انجام بدهید، ارائه می‌دهد.
پیشگیری نکته کلیدی برای جلوگیری از عود فتق دیسک کمر است:
- یادگیری تکنیک‌های صحیح بلند کردن اشیاء
- رعایت حالت اندامی مناسب حین نشستن، ایستادن، حرکت کردن و خوابیدن
- برنامه ورزشی مناسب برای تقویت عضلات ضعیف شکم و پیشگیری از آسیب‌دیدگی مجدد
- رعایت اصول ارگونومی در محل کار
- حفظ وزن در محدوده سالم و از بین بردن چربی‌های اضافی
- مدیریت استرس و داشتن نگرش مثبت
- ترک سیگار
