درد عصب سه قلو (نورالژی تری ژمینال) چگونه درمان می‌شود؟

درد عصب سه‌قلو یا نورالژی تری ژمینال که اصطلاحاً تیک دولوره (tic douloureux) نیز گفته می‌شود، اختلال درد یکی از عصب‌های صورت به نام عصب سه قلو یا پنجمین عصب جمجمه‌ای است. دو عصب سه قلو وجود دارد که هر یک در یک سمت صورت قرار دارد. عصب‌های سه قلو مسئولیت تشخیص لمس، درد، دما و فشار را در ناحیۀ بین پیشانی و فک صورت به عهده دارند.

بیماران مبتلا به نورالژی سه قلو معمولاً دچار حملات درد شدید و ناگهانی صورت می‌شوند. درد عصب سه قلو دردی تیز و تیر کشنده یا شبیه به شوک الکتریکی است که می‌تواند در هر ناحیه‌ای از صورت بین فک و پیشانی، از جمله داخل دهان احساس شود؛ بااین حال درد عصب سه قلو معمولاً محدود به یک سمت صورت است. اگر در صورتتان دردی را احساس کردید که از الگوی نورالژی عصب سه قلو تبعیت می‌کرد، فوراً به پزشک مراجعه کنید. فیزیوتراپی روش بسیار موثری برای درمان درد عصب سه قلو است. درمان فیزیوتراپی با هدف کاهش درد، افزایش توانایی حرکتی و بهبود فعالیت‌های روزمره‌ای توصیه می‌شود که انجام دادن آنها به دلیل درد عصب سه قلو مختل شده است.

علت درد عصب سه قلو

علت درد عصب سه قلو همواره مشخص نیست. بااین حال به نظر می‌رسد که علت درد عصب سه‌قلوی بسیاری از بیماران تحریک شدن عصب سه‌قلو، به ویژه در ناحیۀ عمیقی درون جمجمه باشد که ریشه عصب در آنجا قرار دارد. در اکثر موارد فشار آوردن یک رگ خونی غیرعادی به عصب علت تحریک است. گاهی اوقات نیز وجود تومور در مغز یا عصب‌ها علت تحریک شدن عصب است. نوع نادری از سکته مغزی نیز می‌تواند علت درد عصب سه‌قلو باشد. به علاوه بیش از 80 درصد بیماران مبتلا به ام اس در نهایت به دلیل آسیب عصبی ناشی از این بیماری به درد عصب سه‌قلو دچار می‌شوند.

درد عصب سه قلو در میان خانم‌ها اندکی شایع‌تر است، شیوع بالاتر درد عصب سه‌قلو در میان خانم‌ها به این دلیل است که این بیماری عموماً سالمندان را درگیر می‌کند و خانم‌ها معمولاً طول عمر بیشتری دارند. نخستین حمله درد صورت معمولاً در بازه سنی 50 ـ 70 سال رخ می‌دهد. هر چند نوزادان، کودکان و جوانان نیز به درد عصب سه قلو مبتلا می‌شوند، این عارضه به ندرت در افراد زیر 40 سال مشاهده می‌شود. علت اصلی ابتلا به نورالژی تری ژمینال فشار بسیار زیادی است که به یکی از عصب‌های صورت وارد می‌شود. این اختلال عصبی می‌تواند پیامد یکی از عامل‌های زیر باشد:

دیابت؛
مصرف داروهای خاص؛
فشار آوردن ساختارهای مجاور مانند رگ‌های خونی یا تومورها به عصب‌؛
ورم و تحریک (التهاب) و
آسیب‌دیدگی، برای مثال آسیب ناشی از جراحی.

مشاوره و راهنمایی

با تیمی از متخصصان ویژه در زمینه بیومکانیک، متعهد هستیم که به ورزشکاران، مربیان و علاقه مندان به ورزش در درک و بهبود عملکرد ورزشی انها از طریق لنز تحلیلی علمی کمک کنیم.

فرم درخواست مشاوره رایگان

علائم

درد عصب سه‌قلو به حملات درد صورت ناگهانی و شدیدی دامن می‌زند که معمولاً دو دقیقه یا کمتر طول می‌کشد. بیماران درد عصب سه‌قلو را به صورت دردی توان‎‌فراسا، تیز، تیر کشنده، برنده، سوزشی و مانند برق گرفتگی توصیف می‌کنند. در اکثر موارد فقط یک سمت صورت درگیر می‌شود.

درد عصب سه قلو یکی از طاقت‌فرساترین دردهای دنیا است. محرک‌ها یا بعضی حرکات صورت مانند غذا خوردن، حرف زدن، شستن صورت، مسواک زدن، اصلاح کردن یا لمس ملایم صورت که در حالت عادی دردناک نیست، غالباً موجب شروع درد می‌شود. در بعضی موارد حتی وزش نسیمی ملایم روی گونه برای شروع درد کافی است. تقریباً 50 درصد بیماران ناحیه‌ها یا نقاط ماشه‌ای خاصی روی صورت‌شان دارند که معمولاً جایی بین لب‌ها و بینی قرار دارد، تغییر دما یا لمس کردن این ناحیه موجب شروع حمله درد عصب سه قلو می‌شود. برخی بیماران قبل از درد دچار بی‌حسی یا احساس گزگز می‌شوند.

حملات نورالژی تری ژمینال در تمام بیماران یکسان نیست؛ ممکن است حملات درد به صورت خوشه‌ای رخ دهد و بیمار در طول روز دچار چند حمله درد شود. بیماران بنا به دلایل نامشخص تقریباً هیچ‌گاه شب‌ها هنگام خواب دچار درد عصب سه قلو نمی‌شوند.

برخی بیماران با علائمی مانند اسپاسم عضلانی، پرش گونه، انقباض صورت، سرخ شدن صورت، آب ریزش چشم یا ریختن بزاق روی همان سمت دردناک صورت روبه‌رو می‌شوند.

تشخیص

پزشک از بیمار می‌خواهد که علائمش را شرح بدهد و سپس سابقه پزشکی بیمار، شامل سابقه ابتلا به ام اس را بررسی می‌کند ـ ام اس عارضه‌ای است که علائم مشابه یا حتی کاملاً همانند نورالژی عصب سه قلو را تولید می‌کند. همچنین پزشکان سابقه موارد زیر را برای تشخیص افتراقی و رد احتمال ابتلا به عارضه‌های جسمی و دندانی با علائم مشابه بررسی می‌کنند:

به تازگی آسیب دیدن صورت یا دندان‌ها؛
به تازگی عفونت کردن دندان یا انجام درمان عصب‌کشی؛
کشیدن دندان از همان سمت دردناک صورت: گاهی اوقات کشیدن دندان باعث احساس درد در ناحیه دندان غائب می‌شود.
تاول‌های دردناک صورت: تاول دردناک می‌تواند نشانه ابتلا به عفونت ویروسی درگیر کننده پوست صورت باشد. از جمله این عفونت‌های ویروسی می‌توان به تبخال (ناشی از ویروس سیمپلکس هرپس) یا زونا (ناشی از وارسیلا زوستر، ویروس آبله مرغان) اشاره کرد. درد صورت، به ویژه درد ناشی از زونا ممکن است تا چند هفته پس از بهبود یافتن تاول‌ها ادامه داشته باشد.

در مرحله بعد پزشک سر و گردن بیمار، از جمله داخل دهان را به دقت معاینه می‌کند. همچنین پزشک معاینه عصبی کوتاهی را با تمرکز بر روی احساس و حرکات عضلات صورت انجام می‌دهد. نتایج معاینات فوق تقریباً در تمام موارد درد عصب سه‌قلو عادی است. در صورت لزوم پزشک دستور می‌دهد که MRI یا سی تی اسکن سر به منظور بررسی ناهنجاری‌های عروق خونی، فشار آوردن تومور به عصب سه قلو یا دیگر علل احتمالی دامن زننده به علائم انجام شود.

پزشک اختلال درد عصب سه قلو را بر پایه علائم، نتایج معاینه و آزمایش‌های انجام شده تشخیص می‌دهد. چون آزمایش خاصی برای تایید تشخیص ابتلا به درد عصب سه قلو وجود ندارد، رد کردن احتمال ابتلا به عارضه‌های دیگر با علائم مشابه بخش مهمی از تشخیص است.

مدت زمان ابتلا به درد عصب سه‌قلو

نورالژی عصب سه قلو اختلالی غیرقابل پیش‌بینی است. درد بسیاری از بیماران بنا به دلایل نامشخص گاهی ناگهان شدید می‌شود و بیمار حملات درد مکرری را تجربه می‌کند که در طول روزها، هفته‌ها یا ماه‌های آتی تکرار می‌شود. درد پس از این دوره برای مدتی که می‌تواند چند ماه یا چند سال باشد، آرام می‌شود.

نوع درمان بر مدت زمان استمرار علائم اثر می‌گذارد. احتمال عود علائم پس از بعضی درمان‌ها بیشتر است.

درمان درد عصب سه قلو

درمان دارویی

پزشکان معمولاً کاربامازپین (تگرتول) یا اکس کاربازپین (Oxtellar XR یا تریلپتال) را به عنوان درمان اولیه درد عصب سه قلو تجویز می‌کنند. داروهای ضدتشنج فوق توانایی عصب سه قلو را برای برانگیختن تکانه‌های عصبی عامل درد صورت کاهش می‌دهند. اگر نتیجه رضایت‌بخشی از مصرف داروهای فوق به دست نیاید، داروهای دیگری مانند فنی‌توئین (دیلانتین)، گاباپنتین (نورونتین)، لاموتریژین (لامیکتال)، توپیرامات (توپاماکس) و والپوریک اسید (دپاکین و دپاکوت) تجویز می‌شود. داروهای شل کننده‌ عضلانی مانند باکلوفن (لیورسال) نیز به تنهایی یا همراه با یک داروی ضدتشنج امتحان می‌شود.

مصرف بعضی از این داروها با احتمال بروز عوارض جانبی ناخوشایندی مانند خواب‌آلودگی، مشکلات کبدی، اختلالات خونی، حالت تهوع و سرگیجه همراه است. به همین دلیل بیماران در دوره مصرف چنین داروهایی باید تحت نظر باشند و آزمایش‌های خون دوره‌ای انجام بدهند. وقتی چند ماه از تسکین درد بگذرد، پزشک سعی می‌کند دوز مصرف دارو را به تدریج کاهش دهد یا مصرف دارو را قطع کند. کاهش یا قطع مصرف دارو به منظور محدود کردن خطر عوارض جانبی یا بررسی برطرف شدن نورالژی عصب سه قلو انجام می‌شود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی برای کاهش درد و افزایش توانایی انجام دادن فعالیت‌های روزمره‌ای مفید است که بیمار به دلیل ابتلا به نورالژی تری ژمینال به خوبی از پس انجام دادن آنها بر نمی‌آید. متخصص فیزیوتراپی ارزیابی کاملی را انجام می‌دهد و بهترین طرح درمان را توصیه می‌کند. فیزیوتراپیست حین ارزیابی سوالات متعددی را از بیمار می‌پرسد و تست‌های مناسب را انجام می‌دهد. همچنین متخصص سعی می‌کند موجب ایجاد درد شود تا به این ترتیب بتواند علت دقیق درد عصب سه قلو را مشخص کند. سپس فیزیوتراپیست طرح درمان مناسبی را که متمرکز بر نیازها و اهداف فردی بیمار است، تهیه می‌کند.

رفع علائم، بازیابی عملکرد و کاهش درد صورت یا دیگر ناحیه‌های درگیر اهداف اصلی فیزیوتراپی برای درمان درد عصب سه‌قلو محسوب می‌شود. متخصصین فیزیوتراپی از فعالیت‌ها و روش‌های درمانی مختلف برای دستیابی به اهداف تعریف شده بهره می‌گیرند. در درمان فیزیوتراپی از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

مدالیته‌های تسکین درد صورت؛
طب سوزنی برای برداشتن فشار از روی عصب سه قلو و تسکین درد صورت؛
گرما درمانی یا یخ درمانی برای کاهش درد؛
مدیریت استرس؛
تکنیک‌های تن‌آرامی؛
ورزش‌های قلبی ـ عروقی برای ارتقاء سلامت عمومی و بهبود تناسب اندام؛
آموزش سبک زندگی سالم و ایجاد تغییرات مفیدی که موجب بهبود عارضه شود؛ در این خصوص توصیه‌هایی درباره رژیم غذایی و مدیریت خواب و استراحت به بیمار اعلام می‌شود و
فعالیت‌های عملکردی برای غلبه بر مشکلات مربوط به زندگی روزمره.

موفقیت درمان توانبخشی فیزیوتراپی به تعهد بیمار به طرح درمان و پشتکار و جدیت وی در رعایت توصیه‌ها و پیگیری درمان فیزیوتراپی بستگی دارد. اولویت متخصص فیزیوتراپی این است که سلامتی عمومی بیمار را ارتقاء دهد و به او کمک کند که بتواند فعالیت‌های مورد علاقه‌اش را دوباره انجام بدهد.